(Достон)
Бир дарёдир – умр дегани, Оқар сувдир – имиллаган вақт. Сарсон қилар доим ҳаммани Оҳу каби тутқич бермас бахт.
Юрак – йўлдош, Мақсад – бир зиё, Йўллар узун тақдир қўлидай, Кўпни кўрган бу қадим дунё Чангиб ётар сомон йўлидай.
Гулдираклар гулдираб қолар, Чақмоқ чақар момақалдироқ. Қуёш ерни кузатиб толар, Кетиб қолар заминдан йироқ.
Кун кетидан кунлар келар жим, Курра асло айланиб толмас. Юлдуз қалбин сезган мунажжим Юлдузларга ўзи етолмас…
Океанлар ётибди чалқиб, Қутуради ногоҳ довуллар. Тўлқинларнинг белига чиқиб, Бўрон гувлар, Бўрон шовуллар.
Осмонўпар тоғлардек баланд Бир ташвиш бор – заминга соя: Кимдир бахтга ташлайди каманд, Кимдир эркни қилар ҳимоя.
Юзма-юздир – меҳр ва нафрат, Юзма-юздир – зулмат ва зиё… Денгиздаги кемадек фақат Қалқиб-қалқиб турибди дунё.
1
Кўз очди у оғир йўл босиб, Қараб қўйди дераза томон. Тонг насими турарди эсиб, Тиниқ эди зангори осмон.
Нонушта ҳам қилмасдан дарҳол Луис ишга жўнади яна. …”Гап уқтирмоқ унга кўп маҳол!” – Ўз-ўзича сўйланар она…
* * * Қаттиқ иш бормоқда институтда, Ходимларнинг қўли қўлига тегмас. Бу ерда ҳар кимса топинар ўтга, Бир ўтки, унчалик-бунчалик эмас!
Уни ёт кўзлардан тутишар пинҳон, Жаноб Уильям Гален барисига бош: Бу қурол нимадир? Билмайди жаҳон, Бу қурол нимадир? Билмайди Қуёш!
Эмишки – у бомба!.. Портлаган дамда Зарар топмас эмиш боғлар… ўт- ўлан! …Дунёни “номатлуб” ҳар хил одамдан Уильям поклармиш шу қурол билан!
Дастгоҳлар эртадан кечгача гувлар, Жонсарак олимлар тин олмас сира. Беҳудуд шовқиндан қулоқлар ғувлар, Спектор нуридан кўзлар ҳам хира.
Луис ҳайрон қолар: бу не синоат, Бу ўзи қандай қабоҳат ахир? Кўриб туриб қандай у қилсин тоқат, Юзида даҳшатнинг ранглари зоҳир?
У ўзин бегона ҳис этар бунда, Қайгадир бош олиб кетгиси келар. Йўлин йўқотгандек қоронғу тунда, Кўксини мижғилар совуқ туйғулар.
Бу ерда тинчликка қазилар чоҳлар! Гоҳ нигоҳ тикишар океан оша… Одамлар… саноқсиз зирхли дастгоҳлар Ажални эслатиб турар ҳамиша.
Наҳотки кўрса-ю бош қўшса шунга, Наҳотки мозийни кўрмаса шоён? Салкам қирқ йилдирки, қоврилиб нурда Японлар то ҳануз чекурлар фиғон!
Наҳот инсон этин увиштириб турса, Биз топган нейтроннинг заҳил чеҳраси? Наҳотки одамзот унга бош эгса, Мангу тиниб қолса тириклик саси?!
Наҳот Эйнштейн ҳақ бўлиб чиқса, Ўқ -ёйли урушнинг келса замони? Наҳотки дунёда қиёмат қўпса, Одамлар… тарк этса ёруғ дунёни?..
Луиснинг ўйлари чувалар яна, Қўл етмас ҳилқатга тортар хаёли: “Сен мени не учун туққандинг, она, Наҳот фарзанд бўлса она заволи?
Бу она тупроққа фарзанддир ҳамма, Бор дунё она деб сиғингай унга. Мен сизни жон қадар севаман, аммо Асрай олурманми қабоҳат кунда?!”
2
Дўстлар даврасида гоҳо шодумон, Гоҳо дардларини ёниб сўзлайди. Ишдан қўли бироз бўшаган ҳамон Нейтронга қарши бир чора излайди.
Кўплар сезар, Боқар ҳайратда, Дўстлар, дўстим, деб чекарлар ташвиш, Иш борар доимий эски суратда, Гоҳо пайт… Луисни этарлар тафтиш. Ҳадиксираб қарар чизмаларига, Юзига, кўзига… бари-барига…
* * *
Бошлиқ хонасида ўтирар Луис, Бошлиқ хонасида баҳс этар давом, У бугун йигитни чақирган махсус, Ўқрайган кўзида шарҳи интиқом…
Уильям Гален
Шубҳасиз талантли олимсиз,аммо Бизни қийнамоқда битта муаммо: Гоҳо пайт негадир ишга келмайсиз Ва ёки буйруқни бажо қилмайсиз! Биз билмоқ истаймиз сабабларини, Қани сўзлаб беринг, Луис, барини?
Луис
Бунинг сабаблари узундан-узоқ, Тушунмассиз дея қўрқаман бироқ. Бир иш-ла машғулман анчадан буён, Эшитиб, дилингиз бўлмаса хуфтон? Рости гап, айтишга бормайди тилим, Мен учун – ҳаёт Ва ёки ўлим…
Уильям Гален
Хўш, хўш, билайлик-чи, нима экан у, Сизнинг елкангиздан босган зўр қайғу?
Луис ўйлаб ўз ишини Бир дам қочди хаёли. Ҳам ғашини келтирарди Бошлиғининг саволи. Луис бугун хурсанд эди, Бир куч сезиб ўзида. Уильямга тикилганча Давом этди сўзида:
Луис
Гоҳида мозийга нигоҳим ташлаб, Ҳайратда қоламан ёқамни ушлаб! Коперник!.. Бруно!.. машҳур даҳолар! Ва қанча номаълум буюк боболар, Содиқ қолгани чун эътиқодига, Оловда ёққанлар етмай додига! Шу боис қўрқаман… Мен ҳам улардек Ёниб кетмасам деб ўт ичра пардек!.. Зеро, хақиқатда тил бўлмас ҳар вақт, Мавҳ этсам дер уни ҳар битта бадбахт. Бадбахтнинг ортида бутун бир дунё, Ҳақиқат олдида – бир тоғдир рўё! Иккиси бир-бирин енггунича то Бир инсон ҳаёти тугайди ҳатто… Рост айтсанг – ҳеч қачон олмассан олқиш, Хусусан…бизларда ростлик – кўп нохуш… Уильям Гален
Кечиринг, гапингиз чўзилиб кетди, Хўш, бундан асосий мақсад не эди? Биламан, сиз ҳеч вақт демассиз ёлғон, Чамамда ненидир… тутясиз пинҳон?!
Луис
Бир-бирин тан олмас оқ билан қора, Бир-бирин тан олмас кеча ва кундуз. Тун бутун оламга ҳокимман дейди, Лекин оғушида чарақлар юлдуз.
Уильям Гален
Сиз менга юлдузлар ҳақида эмас, “Ишингиз” ҳақида гапирсангиз, бас!
Луис
Зеро, юлдуз дедим, Ҳа, юлдуз дедим! Дерлар: ҳар одамнинг ўз юлдузи бор. Юлдуз – унинг йўли, ишонч, имони, Ҳар ким ўша билан эрур бахтиёр! Гарчи бахлиман деб айтолмасам да, Содиқ қолмоқчиман битта қасамга! Мен бугун танладим ўз юлдузимни, Унга бахш этгайман энди ўзимни. Мақсадим – нейтронга қарши беомон, Бир қурол яратмоқ эрур, вассалом! То уруш хавфини жаҳон билмасин, Олам бут яшасин, жаноби Гален!
Уильям Гален
Сўзларингиз менга келмоқда малол, Нечун керак бўлди сизга бу қурол?..
Луис
Одамлар ўт билан ўйнашиб, агар Кўксини адоват ёқса дамо-дам, Ногоҳ уруш бўлса… нейтрон бомбалар Портламасми бизнинг бошимизда ҳам?!
Уильям Гален
Биз буюк мамлакат фуқаросимиз, Даҳл этолмагай бизга ҳеч кимса! Қуролни танидик кириб эсимиз, Қуролдан бахтимиз – худо ҳоҳласа! Билинг, унга боғлиқ дунё тақдири, У эса бизларда беҳудуд, бисёр, Сизнинг сўзларингиз бари хом хаёл, Доимо ўша ҳақ – у-ки кимда бор!..
Луис бу дам ҳайрон энди, Қулоғига ишонмас: Бунча қабиҳ бўлмаса бу, Йўқ, бу Гален инсонмас! Наҳот юртда қабиҳликка Олтин ҳайкал қўйишар? Наҳотки ким ҳақ сўзласа Телбаликка йўйишар? Балки онам тўғри айтар, Бу юртда йўқ ҳақиқат, Бу ўлканинг ўтмиши-ю, Келажаги – пул фақат!..
Луис
Жаноб, сиз унчалик куйинманг тутаб, Қурол билан ҳеч ким топмаган матлаб!
Уильям Гален
Афтидан, сиз билан тил тополмадик, Қалбингизга ҳоким – ғайир туйғулар. Тинчлик… Улуғ мақсад… Инсонпарварлик… Дўстим, оҳ, нақадар пуч гаплар булар!.. Равшан, сиз бизларга.. тўғри келмайсиз, Ишимиз шунақа… хафа бўлмайсиз! Нимаки гап ўтди, шу ерда қолсин…
Луис
Сездим, ўзга йўл йўқ, кетганим бўлсин! Аммо, жаноб Гален, билингки шуни, Нейтроннинг чораси топгум бир куни! Чунки мен олимман! Бу менинг бурчим! Зеро яшамадим парча нон учун! Олимлик ҳар хилдир… Эвоҳ, биламан, Парча нон бўлса бас! Қўлинг ўпишар, Лайчадек думини ликиллатишар. Бизнинг мамлакатда улар кўп… сонсиз, Баъзи бировлари руҳсиз ва жонсиз Роботга ўхшайди! Буз, десанг бузар, Кўм, десанг кўмару қаз, десанг қазар!.. Менинг йўлим бошқа! Мен… қилолмайман, Ўзлигим унутиб яшаёлмайман!..
3
Тинчитмайди турли саволлар Деразадан термулар боққа. Ҳудуди йўқ ғамгин хаёллар Ёш қалбини солар қийноққа.
Ўтган кунлар кечар кўнгилдан, Ишонч борар девордек нураб. Йироқларда кўринган йўлда Кўз олгудек жимирлар сароб.
Гоҳ ўйланар: адашмадимми? Қўрқяпманми?..Эвоҳ, не ҳолат? Йўқ, ҳеч кимга айтмам ғамимни, Қўллашга зор эмас адолат! Истагим шу: тинч бўлсин дунё, Бир инсондек кечсин ҳаётим! Наҳот жонга чанг солар рўё, Наҳот тугаб битар саботим?
…Нега мени йўқламас дўстлар, Бир дўст дея чекмас риёзат? Кимдир бугун ҳолимга кулар, Кимдир менга қилар хиёнат!
Майли, бари ўтиб кетади, Бари бир кун бўлгайдир унут. …Ҳали ажиб тонглар отади, Эриб кетар муз қотган сукут!
Ўшанда мен қайтгум ишимга, Ниятимга етгум устивор. У чоғ Гален кирмас тушимга, Замонга ҳам боқмам ғазабкор!
* * * Тун неча бор ёйди сепини, Ботиб кетди неча бор қуёш. Ичга ютиб айтар гапини, Она юм-юм тўкар эди ёш.
Луис беиш, юрар дарбадар, Оиладан кетмиш ҳаловат. Кўриб чиқар қўрқинчли тушлар, Тугаб борар онада тоқат.
Гоҳ ўзини овутмоқ бўлар, Гоҳ дардини сўзлолмас очиқ. Марҳум ўғли ёдига келар: “Бўлмас, дейди, тақдирдан қочиб!”
Мана, бугун иккинчиси ҳам Қисмат билан олишар бу он. Нега жимсан, эй қодир ҳаким, Нечун кўнглим айладинг вайрон?
…Луисгинам, нима айб қилдинг, Наҳот сенинг бўлса гуноҳинг? Эй, худойим, бошга ғам солдинг, Шунча торми сенинг даргоҳинг?!
* * *
Боғлар ичра тентирар ҳорғин, Паноҳ излаб телба шамоллар. Луис сўзлар, юзлари сўлғин, Дардли дилни босмиш гумонлар.
Луис
Она, ортиқ изтироб чекманг, Ўйлайвериб қийнаманг ўзни! Менинг учун зинҳор ғам еманг, Хор этолмас ҳеч кимса бизни.
Худо шоҳид, айтмасман ёлғон, Сўрамасман Галендан шафқат. Бу кун унинг омади келган, Лекин охир енгар ҳақиқат!
Она
Болагинам, мунча соддасан, У на ерда ва на осмонда?! Уни топмоқ эмасдир осон, Уни топмоқ мушкул жаҳонда!
Топса топар эди-ку, аканг, Кўрдинг охир не кечди ҳоли! Билмам қайда мозори унинг, Ўлим бўлди охир – заволи!
Бу юртда йўқ!.. – Бўлмагин диққат – Сен излаган ўша ҳақиқат!..
Бир ниҳолдек парвариш қилдим, Қувват бўлдим мушкул чоғингда. Акангдан-ку тирик айрилдим, Чидолмасман сенинг доғингга!..
4
Бу дунёда ҳеч кимсага, Туҳмат тоши тегмасин. Тегмасин-ей зор йиғлатиб Қадди-бўйин эгмасин!
Ўлимни ҳам енгиш мумкин, Аммо унга – йўқ чора. У кўзларни кўр этару, Дилни қилгай садпора!
Туҳмат- ёмон, туҳмат – ёвуз, Туҳмат – эрку бахтга ёв! У мардларни қон қақшатар, Ботирларга – беаёв!
У қасд қилса, оқар сувни Қайтаргайдир ортига. У қасд қилса, не буюклар Сиғмагай ўз юртига.
У қасд қилса, онасидан Номард ўғил тонади. У қасд қилса, оталарнинг Юрак-бағри ёнади.
У – бу юртда қудратлидир, Кучлидир у тиллодан. У кўз тикса омон қўймас, Изн сўрмас оллодан…
Бу дунёда ҳеч кимсага Туҳмат тоши тегмасин! Тегмасин-ей, Луис каби Қадди-бўйин эгмасин!
Ногоҳ уни туҳмат билан Кўкайини кесдилар. Сўнгра шаффоф орзуларин Юлдузларга осдилар.
Зўрлик билан зулм унинг Қанотини қайирди. Толе топган ўз уйидан, Онасидан айирди.
Тонгда уни банди қилиб Опкетдилар қамоққа. Луис билан, илож йўқдир Энди ортга қайтмоққа!
У жимгина борар эди, Юрагида ғам, кадар. Кўкда булут сарсон эди, Изғир эди шамоллар.
Эрк!.. Эрк!.. дея акс садо Берар эди юраги: Озодлик дея ўртанарди Тилкаланган тилаги.
У ортига боқарди жим, Ортда эди нигоҳи. Аммо ўзи билмас аниқ, Нима эди гуноҳи.
v
Кунлар ўтиб борар беун, Ўтар эди фурсат беҳуда. Луис эса толеи нигун, Ётар эди юраги зада.
Зада эди қалби қон ютиб, Қутулмоққа йўқ эди умид. Ҳар кун бир бор сўроққа тутиб, Унга тинчлик бермайди Смит.
Луис билар, қалбдан этар ҳис… Не оғдирган унинг эсини? Лекин баъзан ололмас Луис “Нъю Йорк таймс” газетасини.
Терговчининг қарори шундай: “Бунда руҳан эзилсин маҳбус!”. Назоратчи посбонлар тинмай Ўлимдан гап очарлар “махсус”.
У барини сезади, бироқ, Қалб ҳукмига тополмас имкон. Заҳар билан йўғрилган сўроқ Доғлиқ дилга тўлдирар гумон.
Ҳасрат чекиб, дод демак нечун? Кўп тингларди даҳшат сасини. У қамоқда кўрмоқда бугун “Эркин” дунё қиёфасини…
* * *
Йўталгандек бўлди аллаким, Эшик ғижирлади бемажол. Назоратчи кириб келди жим, Нигоҳида қандайдир савол.
Унга кўпдан таниш бу одам, Унга кўпдан яқин қадрдон. Гарчи жуда қийин бўлса ҳам Хат келтириб берар онадан.
Севинади Луис ҳар сафар, У навбатчи бўлган кунлари. Соғинч билан ёзилган хатлар Ухлатмайди гоҳо тунлари.
Тақдир шундай экан, на чора? Дилни дилга боғлар шу қоғоз. Юрагини қилар садпора, Йироқлардан келган бир овоз…
6
Офтоб ёнар, кўчаларда Гармсел чанг супурар. Қамоқхона ҳовлисида Асфальт ҳиди уфурар. Гўё бу ҳид кирмасин деб Зич ёпилмиш ойналар. Терговчининг хонасида Суҳбат шундай айланар;
Смит
Исмингизн айтинг! Фамилиянгиз?.. Қандай топшириқлар олгансиз!.. Кимдан?
Луис
Мен – Луис Жеймсман, буни биласиз, Туҳматга учраган оддий одамман!
Смит
Қанчалик оддийсиз, бизларга маълум, Қанчалик хавфлисиз, ҳаммаси аён! Душман демоққаку бормайди тилим, Лекин дўст эмассиз анчадан буён! …Бундан беш йил бурун, акангиз ўлиб, Онангиз, ўзингиз ботганда ғамга, Иш сўраб бордингиз сиз паноҳ билиб, Уильям Галендек улуғ одамга. Аммо сиз садоқат кўрсатмадингиз, Қуролга… давлатга… ҳамда Ватанга?! Негадир нафратдан ёнар эдингиз… Биз аскар жўнатдик Вьетнамга – жангга!
Луис
Ахир, менинг акам – Карл Вьетнамда – Сиз айтган Ватан деб кўз юмди, жангда! Хўш, айтинг, ким зомин акам қонига, Хўш, кимлар ачинди унинг жонига?! Акам хазон бўлди йигит ёшида, Сиз айтган шу “Ватан” етди бошига!.. Ватанни сиздан кўп севаман, бу рост, Лекин у севарми? Менга қоронғу, Ҳозир мен эрксиз бир маҳбусман, холос, Менга бир зах ҳужра инъом этди у!
Терговчи бир кулиб қўйди, Сузиб кўм-кўк кўзини. У Луисга бепарводек Кўрсатарди ўзини. Креслода ястанганча Тинглар экан берилиб, “Филлип Моррис” сигарасин Чекар эди керилиб. Беписанд қўл силкиб қўйиб, Эгилганча сўнг хиёл, Жаноб Смит сўроғида Давом этди бемалол:
Смит
Демак, сиз Ватандан тонмоқдасиз, бас” Бойлиги – нейтронга қаршисиз?! Бўлди!!! Акангиз сиз каби жиноячимас, Акангиз Ватан деб жонфидо қилди! Бу ҳақда ортиқча гап сотмоқ етар, Яхшиси, кавламанг кул босган чўғни. Сизни осишади Ва ёки отар, Бу учун асос бор!.. Тўғрими?.. Тўғри!.. Хўш, нега нейтронга қарши чиқдингиз? Яратмоқ бўлдингиз ғайри кашфиёт? Сиз бизнинг ғояга душман эдингиз, Шу боис жазонгиз бермоқда ҳаёт! Бир куни пушаймон қилгайсиз минг бор, Аминман, ҳа, худди шундай бўлади. Ҳа-я, яна бир гап айтмоғим даркор: Сиздан коммунистнинг ҳиди келади!
Луис
Бу жуда табиий!.. Бўлиши мумкин! Ҳатто сўзингиздан ошар ғурурим! Ахир мен уларга ўхшамай нега, Дунёга банд бўлгач ақлу шуурим! Бошлаган ишимни тугатолмадим, Нейтроннинг заволи – кашфиётимни. Афсуски, дунёга бор ҳаётимни! Коммунист эмасман! Аммо ҳар қачон Уларга ишонсанг, суянсанг арзир! Билингки, бекорга тан олмас жаҳон, Коммунист дунёнинг устуни ҳозир! Кўрасиз, фақат у жонфидо этиб, Нейтронлар даҳшатин чиқаргай пучга, Шундай бир хабарни ногоҳ эшитиб, Ўша пайт дамингиз тушгайдир ичга!
Смит
Ўлимни бўйингга олдингиз чоғи, Тилингиздан нуқул заҳар томмоқда?! Сиз учун ҳалокат – энди бу ёғи, Асраб ўтирмаймиз ортиқ қамоқда!.. Биз шу юрт эгаси!.. Шундай қиламиз, Биз борки, ҳамиша шундай бўлғуси! Заҳар тилингизни кесиб оламиз, Токи ёйилмасин унинг оғуси! Қийноқ усулларин эшитгансиз кўп, Бу соҳада бизнинг тажриба катта. Шунчаки қўл силтаб қўймаймиз.Йўқ, йўқ, Сиздек нокасларни бўғамиз шартта! Агар зарур бўлса дор қурамиз!.. Дор!.. Ташвишни елкалаб юрмаймиз зилдек. Кўр ҳам ҳассасини йўқотар бир бор, Чилини биларсиз? Охир не қилдик?! Сизга қайтсак, дўстим… ҳукм ўқилган, Билмайман, эртага бормисиз-йўқми?! Тонгда кўксингизга балки завқ билан Жон-жон деб мен ўзим отгаймиз ўқни!..
7
У тасаввур этмаганди Асло бундай бўлишин. Тушида ҳам кўрмаганди Банди бўлиб ўлишин!
Энди уни тек қўймаслар, Ҳа, билади, бу рост гап! Лекин бунча тубан булар, Бу одамлар бунча паст?!
У эзгулик истаса-ю, Зулмат бўлса бу қисмат! У дунёга бахт деса-ю, Кўр айласа ҳусумат?
Дод демасми, ахир Луис Ҳақиқат, ҳей, қайдасан? Наҳот сени кўз илғамас Наҳот шунча майдасан?!
* * *
…Луис билмас, қачон ётди: Қачон кўзи илинди: Тушда илк бор кўрди шу тун Сиртмоқ тутган ўлимни.
Дод демоққа чоғландию, Қимирламас ҳеч… лаби Жаллод турар, қон ҳидидан Бежо бўлган ит каби.
Бир бир босиб борармиш у Смит қурган дор томон… Хайриятки, назоратчи Кириб қолди шу замон.
– Маҳбус, туринг, сизни бошлиқ Кутаяптилар эшикда! …Бир ҳовуч нур тўкиларди Кафтдаккина тешикдан.
* * *
Она шўрлик тош қотганди, Қўшнилар ҳам очмас лаб. Бугун бутун шаҳар узра Тарқалганди дув-дув гап.
Радио ҳам “жиноятни” “Фош қиларди” ҳайқириб. Кўчаларда газета сотар. Киоскерлар қийқириб.Наҳот шу рост?- сўрар бари, – Ё… балки бу бир туҳмат? – Туҳмат бўлса қамармиди, Ахир, одил ҳукумат?!
-Ҳа, ўзиям сал телбароқ Йигит эмиш чамамда?.. -Бунақалар доим бўлган, Бўлар ҳамма замонда!
– Ёмон заҳар яратганмиш, Қамалганмиш шу сабаб! -У яратган заҳармасов, Заҳар бўлса бошқа гап!
Икки киши дуч бўлсаки, Шу ҳақда гап сотарди. Кимдир уни чет мамлакат Агенти деб атарди.
Бироқ гапнинг йўқ эди ҳеч На охири на боши. Булут ичра пинҳон эди Ҳақиқатнинг қуёши.
Омад қўлдан кетдими, бас, Бахт топмоққа йўқ чора. Кўз ёшини тиёлмас ҳеч Йиғлаб кампир бечора.
Она шўрлик тош қотганди, Қўшнилар ҳам очмас лаб. Лекин бутун шаҳар узра Тарқалганди дув-дув гап.
8
Унинг халққа, одамларга, Айтар гапи кўп эди. Лекин ҳозир олдида ҳеч Бир дардкаши йўқ эди.
Бунда уни бирор киши На йўқлар, на чақирар. Фақатгина бир ҳовуч нур Эркдек ёниб ярқирар…
Қамоқхона туйнугидан Луис сира узмас кўз. Аммо сира эримасди Юракдаги қотган муз.
У ўзидан рози эди, Кечмаса-да умри шод. Афсус…Лекин ундан бу кун Розимикин бу ҳаёт?
Ахир, Луис шу ҳаёт деб, Афзал билди қамоқни. Ахир у ҳам истар эди Эркин нафас олмоқни.
У оҳ урса,титратарди, Балки оҳи самони. Ногоҳ уни бир оҳудек Тийра қилди замони.
Унинг эркка, одамларга Айтар гапи кўп эди. Тўрт томони – метин девор, У кар эди, кўр эди…
* * *
Қоронғу тун, қоронғу тун, Чор атрофни босаркан, Кимдир бўғиб адолатни, Ҳақиқатни осаркан; Кимдир ёниб разолатдан Кутар экан иноят, Сен энг қора кечмишлардан Сўйламишсан ривоят. Сен гувоҳсан барчасига, Сен шоҳидсан ягона. Фақат сирни ошкор этмоқ Ҳисси сенга бегона… Қоронғи тун, қоронғу тун, У… атрофни босмоқда. Кимдир бўғиб адолатни, Ҳақиқатни осмоқда!
* * *
…Суд яширин ўлса ёмон, Очиқ бўлса қанийди! Лекин бугун мард Лунсни Ёруғ олам танийди.
Ногоҳ унга айб қўйдилар, Боғладилар қўлини. Тиғ остида тиз чўктириб, Доғладилар дилини.
Мағрур Луис!.. Азиз дўстим, Сенга кимлар қилди қасд? Бу шунчаки ўлим эмас, Мангуликка суиқасд!!!
Маъшум нейтрон даҳшатини Этолмадинг гарчи даф! Сен тириклик қўшиғини Турсин дединг жаранглаб.
Сен бемаврид, ватанингни Паноҳ билдинг ва лекин. Кўзларингга қум тўлдириб Тутқин қилди у секин…
Суд яширин бўлса ёмон, Очиқ бўлса қанийди? Лекин ишон, дўстим Луис, Олам сени танийди!..
Хотима
…Саҳар кези машинадан Сўнг бор… боқди қамоққа. Луис билан, ҳеч илож йўқ, Энди ортга қайтмоққа!
У жимгина борар эди, Юрагида ғам, кадар. Сочларини силар эди, Алвидо, деб шамоллар.
Алвидо, деб акс-садо Берар эди юраги. Алвидо деб ўртанарди Тилкаланган тилаги.
Алвидо, деб дов дархтлар Гўё унга қотар сўз. Илон изи сўқмоқларга Луис тўймай тикар кўз.
Тоғлар, сўнгсиз адирларда Ёз оташи ёнарди. Уфқларга тикилганча Мовий кўзи тинарди.
У ўзидан рози эди Ва пок эди виждони. Муштдаккина юрагида Авайларди дунёни:
“Алвидо, эй орзуларим, Алвидо, эй камолот! Юрак бағрим қон айлади Ўз юртимда разолат!”
…Тубсиз, маъшум жар ёнида Тўхтадилар ногоҳон. Машинадан Луисни ҳам Туширдилар шу замон:
-Кўзингизни боғлайликми, Ёки йўқми кераги! …Эвоҳ, шу пайт мард Луиснинг Бир ҳаприқди юраги.
-Керак эмас! – деди Луис,- Майли. шундоқ отинглар!.. Ва Луиснинг кўкси узра Ўқ ёғдирди қотиллар…
Ажал – қаттол, ажал – ёвуз, Қаҳ-қаҳ отиб куларди. Лекин узоқ-узоқлардан Тонг оқариб келарди…
1978