Månad: januari 2013

Turkiy qavmlarning shakillanish davri og’zaki ijodi

Skiflar tarixi va ularning ijtimoiy hayoti bilan bog’langan rivoyatlar

Tarixiy manbalarga asoslanib, turkiy qabilalarning qadimda eng rivojlangani va jahon tarixida sezilarli iz qoldirganlarini kimmer va skiflar deb atashga asos bor. Kimmer va skiflarning turmush tarzi antik yunon manbalarida qalamga olingan. Gerodot «Tarix»ining to’rtinchi kitobi to’la skiflarga bag’ishlangan. Gomerning «Iliada» va «Odessiya» dostonlarida kimmerlar tasviri uchraydi. «Odessiya»ning rus tilidagi nashrlaridan birida yozilgan izohda «kimmeriylar greklarning tasavvuriga ko’ra uzoq Shimolda yashaydigan afsonaviy xalq. Odesseyning kemasi Okean daryosi bo’ylab shu joyga tushib qoladi. Mamlakatning joylashgan o’rni ma’lum emas», deb ta’kidlanishi noto’g’ridir. Kimmerlar Amudaryoning quyi bo’ylarida yashagan, keyinchalik Qora dengizning shimoliy sohillariga ko’chishganligi tarixiy manbalardan ma’lum.

Хосият Бобомуродова

Хайрлашгим келмас

Сени излаб ўзим келдим тоғ,
Кўрсанг кўксим илма тешик, доғ
Суя мени, қўллагил, шу чоғ,
Хайрлашгим келмас сен билан.

Эй, тоғ, лола кўкартирган тош
Бойчечаклар кўтармоқда бош,
Нега менинг кўзларимда ёш,
Хайрлашгим келмас сен билан.

Улуғбек ЖУМАЕВ

(Шоир Муҳаммад Ражаб Имомовни хотирлаб)

Кузaкнинг юрaклaргa ҳaзинлик солиб тургaн сокин кунлaридaн бири. Шaҳaр мaркaзидa боғ. Боғ ичкaрисидaги ўриндиқдa тaбиaтнинг бeтaкрор мaнзaрaлaригa мaҳлиё бўлиб ўтирaрдим. Шу мaҳaл, ҳeч кутилмaгaндa юрaкни ўртaгувчи, ошиқ нолaси, мунгли, ҳaзин aрмон қўшиғи тeвaрaкни тутди.

Бу вaқтгa кeлиб бaрчa-бaрчaнинг вужиди қулоққa айлaниб улгургaнди:

Мaжнунтолдeк бошгинaнгни эгмa, жоним.
Кўзлaрингдaн ёшгинaнгни тўкмa, жоним.
Энди қайтa учрaшмаймиз кутмa, жоним,
Нурли-нурли нургa чўмгaн бир xaёл бўл.
Сeн бaҳор бўл , бaxтиёр бўл, бaxтиёр бўл.

Abdurashid Abdurahmonov

Turkiy adabiyotning qadimiy qatlamlari.Birinchi qism.

Mustaqilligimiz sharofati bilan xalq va vatan tarixi, adabiy, ilmiy va madaniy merosning qadim-qadim zamonlarga borib taqaladigan ildizlarini chuqur va xolisona o’rganish imkoniyatlari maydonga keldi. Shuning natijasida turkiy xalqlarning qadimgi davrlarda yaratgan adabiy-badiiy yodgorliklarini izlash, ularning namunalarini aniqlash, tahlil va talqin qilish ishlari ham jadal sur’atlar bilan amalga oshirilmoqda.
Ma’lumki, turkiy xalqlarning qadimgi tarixi va madaniyati jahon turkiyshunos olimlarini anchadan beri qiziqtirib kelmoqda. Bu sohada turli tillarda qator tadqiqotlar amalga oshirilgan, mavjud bo’lgan, aniqlangan yodgorliklar nashr ettirilgan, tarjima ham qilingan. Shuning bilan bir qatorda turkiy xalqlar og’zaki ijodining go’zal namunalari bo’lgan rivoyat, afsona, doston va boshqa janrlardagi asarlari ham umumlashtirishni taqozo etadi.

Афсона — (форсча — хикоя) халқ оғзаки ижоди жанри. У хаёлот, уйдирма ва тўқимадан иборат бўлса хам, сўзловчи ва тингловчи томонидан хақиқатдек тасаввур этилади, хатто баъзи афсоналарда воқеалар бўлиб ўтган вақт ва макон хам кўрсатилади. Афсоналар элдан-элга, оғиздан-оғизга ўтиб юради, ифода усули баён тарзида бўлади. Ривоятлардан фарқли ўлароқ афсоналарда, албатта, мўъжиза, сехр-жоду билан боғлиқ ходисалар мавжуд бўлади.

Gulandom Tog’ayeva (1972-yili tug’ilgan)

CHO’LPON
(salaflarga ergashib)

Shoir bo‘lib bo‘lmas aslo dunyoda,
Xiyonat qilmasa agar do‘stlaring.
Tobut ko‘tarmasang poyu piyoda,
Tashlab ketganida yaqin-o‘zlaring.

Hasad qilmasalar yozgan she’ringga,
Gazetni to‘ldirib qilmasa g‘iybat,
Dushmani kam odam kichik odamdir,
O, shunda holingdan qilaman hasrat.

Dilmurod Quronov

Tog‘ay Murodni shaxsan tanish, hamsuhbat bo‘lish nasib etmagan, lekin uni yozuvchi sifatida taniganimga hiyla bo‘ldi. Yozuvchining «Oydinda yurgan odamlar» qissasini o‘qiganimda ismsiz bir taassurot ichida qolganimni eslayman: mazza qilib o‘qiganim rost-u, birovga aytib bergudek voqeasi yo‘qdek edi-da!.. Qahramonlari ham binoyidek-u, insho yozganingda «falonchiga o‘xshagim keladi» deydigan emas-da!..

Bu yanglig‘ taassurotning sababini keyinroq angladim: adabiyotimiz yangilanayotgan payt ekan, Tog‘ay Murod shu yangilanishni boshlaganlardan birisi — bizning adabiyot haqidagi tasavvurlarimizni yangilagan avlodning ilg‘orida borgan vakillaridan ekan…

Шаҳодат Улуғ

Қушлар чарх уриб лаби дарёга қўнса,
Бузрук қуёш нурлари саҳрога инса,
Агар сувдан нигоҳлар терса нилуфар,
Лаблар магар тусини йўқотиб рангпар,

Дунё, бизни мафтун қилган сенсан-афсунгар!
Жунун асосига таяниб мубтало,
Капалак қанотига ўраниб зебо,
Ўтмишини унутиб Мажнун дарбадар,
Лайлининг қўлидан тутиб қаён кетар?
Дунё, сен уларни ҳам мафтун қилдинг, сеҳргар!

Севара Мусаева

УзДЖТУ талабаси

Бола умримиз кўрки, ҳаётимиз мазмуни…

Хар бир инсон болалик чоғида эртаклар, афсоналар эшитиб катта бўлган. Маьлумки, болалар учун яратилган ҳар қандай асар, ўзининг мазмуни, тушунарлилиги, қизиқарлилиги, бола ёшига мослиги билан жуда аҳамиятлидир. Болалар адабиёти жанр жиҳатидан ҳилма – ҳил бўлиб, боланинг дунёқараши, тасаввурини кенгаётиришда, ижобий ва салбий жихатларни ажрата билишда эртак жанри алоҳида ўрин тутади.