Månad: september 2012
Kategorier
Хақни излаб
Маҳмуд Журъат
Қадимий манбаларда туркий сўзлар
Миллатнинг шавкатли тарихи унинг буюк солномаларида жамулжам бўлиш баробарида тилида ҳам акс этади. Тилнинг лексик бойлиги замонлар ўтиши билан ўзгариб бораверади. Архаиклашиб истеъмолдан чиқиб бораётган сўзлар ўрнига янгилари кириб келаверади ва орадан асрлар ўтгач, қўлёзмаларда қолиб кетган ўша архаик сўзларнинг маъносини топишга қийналиб қоламиз. Оқибатда турли чалкашликлар, тусмоллашлар рўй беради ва матнларнинг маъноси бузилиб, қозоқ шоири Ўлжас Сулаймонов таъбири билан айтганда, қадим манбалардаги “хўроз” сўзи русча “гораздая птица”га, Игор солномасидаги бахши, достонни куйлаб берувчи сказитель баёнчи – Боян вещийга айланиб қолади.Масалан, буюк бобокалонимиз Култегиннинг “Фалакдай худодан бўлган турк доно ҳоқони бу дунёга келдим, сўзимни тугал эшитгин, орқамдаги иним, жияним, ўғилларим, иттифоқ-уруғим, халқим, ўнгдаги шаданит беклар, чапдаги тархонлар, буйрук беклар, ўттиз тўққиз ўғиз беклари, халқим, бу сўзларимни яхшилаб эшит, диққат қилиб тингла”, деган тошбитиклардаги айрим сўзларига тишимиз ўтмайди. Айтайлик: “буйрук”, “шаданит” ва бошқа шунга ўхшаш сўзларидир.
Kategorier
Ҳамал айвони
Эшқобил Шукур
Маматраим бахши
Тилингга чипқонлар чиққанида,
Тйлингни чаёнлар чаққанида
Мен табиб бўлдим, халқим,
Мен табиб…
Узолмай ортидан ёшли кўзингни,
Сўнг манзилга кузатсанг битта сўзингни
Мен тобут бўлдим, халқим.
Мен тобут…
Kategorier
Достончилик
Фарғона давлат университети профессори Султонали Маннопов
Ўзбек халқининг достончилик санъати
Ўзбек халқининг достончилик санъати ҳақида сўз борганда Сурхондарё-Қашқадарё, Самарқанд-Бухоро, Хоразм достончилик мусиқий услублари ҳақида сўз юритиш жоиз бўлади.
Сурхондарё-Қашқадарё достонлари адабий-мусиқий асар сифатида талқин қилинади. Улар насрий ва назмий қисмларга бўлиниб, ўзаро бир-бирига боғлангандир. Достон ижрочиларини бахши, шоир, юзбоши деб атайдилар. Достонлар асосан дўмбира чолғу жўрлигида бўғиқ овозда куйланади. Бўғиқ овозни ҳосил қилиш ва ишлатиш алоҳида машқлар натижасида амалга оширилади. Ушбу малакани оширишда устоз-шогирд анъаналарига риоя қилинади. Натижада шогирдлар ушбу воҳаларда машҳур бўлган «Алпомиш», «Авазхон», «Гўрўғли», «Кунтуғмиш» достонларини ёд оладилар ва кўрикдан ўтадилар. Бахшилар достонларнинг насрий қисмларини қўшиқ шаклида куйлайдилар.
Kategorier
Alpomishsiz mamlakat yo’qdir
Ustoz shoir Usmon Azim she’riyatidan
Go’ro’g’li va Alpomish
Faqat xavfu xatar shikorda
G’animlarning jodusi yomon.
Shikor chiqsam, mushkulot korga
Boshlab qolar telba bir doston.
Jon holatda o’tar qichqirib
Kalxat soya tashlagan oqquv…
Otning boshin yuborar burib,
Ichimdagi nogoh titranuv.
Kategorier
Жизмонсой
Умарқул Пўлкан
Жизмон булоғи
Баҳор шамолидай шивирлаб ўйнаб,
Чўпон қиз ўт ёққан чойдишдай қайнаб,
Дилига ишқ тушган йигитдай сўйлаб,
Оқасан жўш уриб Жизмон булоғи.
Оқ чашма, кўк чашма кўркам валлами,
Ўзинг табиатнинг бизга инъоми,
Ўзига муносиб аталмиш номи,
Жизмонсой булоғи, Жизмон булоғи.
Юлдуздай чароғон, ойнадай тиниқ,
Ёз чоғи муздайсан, қиш чоғи илиқ,
Болга айланасан боғимга келиб,
Жизмонсой булоғи, Жизмон булоғи.
Саъдулло Қуронов
ХIХ аср охирларига келиб фалсафа ва санъатда борлиқни ўзга бир йўсинда англашга, ифодалашга уринишлар кучаяди. Ф.Нитсше, З. Фрейд, А.Бергсон, У.Жеймс каби мутафаккирларнинг қарашларидан таъсирланган ижодкорлар санъатга янги, модернизм йўналишини олиб кирдилар. Бу йўналишнинг устувор хусусиятлари реалликни рад этиш асосига қурила бошланди.
Ўтган асрнинг сўнгига келиб модернизм ўзбек адабиётига ҳам кучли таъсир кўрсата бошлади. Фахриёр, Назар Эшонқул, Баҳром Рўзимуҳаммад, Улуғбек Ҳамдам, Абдували Қутбиддин каби кўплаб ижодкорлар асарларида шу йўналишнинг хос хусусиятлари яққол кўзга ташланади.
Модернизмнинг илк даврлариданоқ бу йўналишда ижод этувчи санъаткорларда миф, қадимги афсона ва ривоятларга қизиқиш юқори бўлган. Айниқса, Ф.Кафка, Т.Манн, Б. Брехт каби ижодкорлар асарларида бу жиҳатнинг устуворлиги кўзга ташланади. Ўзбек модерн адабиётида ҳам фольклор намуналарига мурожаат кучли. Ҳозирча, бу жиҳатни шеъриятимизда кўпроқ кузатиш мумкин. Айниқса, Фахриёр ижодида мифик образлар, афсона ва ривоятлардаги сюжет, мотивларини кузатишимиз мумкин бўлади:
Амирқул Пўлкан
Отамнинг айтганлари
(Туркумдан)
Кўп насиҳат қилади отам,
Тўғри бўлгин, дейди,қароғим.
Бошингга ғам тушганида ҳам,
Қўлга олгин ўзни, чироғим!
Маломатга тўла бу дунё,
Кўтара бил қисматнинг юкин.
Қалбга ғулу солганда риё,
Уни четлаб ўтмоғинг мумкин.