Kategorier
Крилл алифбосида Мақолалар

Шоир мусаввир бўлганда…

Речной пейзаж

Саъдулло Қуронов

Инсоннинг борлиқни англашида, у ҳақда тасаввур ва билимларнинг пайдо бўлишида кўриш (кўз) марказий ўринни эгаллайди. Зеро, дунё ҳақидаги тасаввурларимизнинг асосини кўриш орқали олинган информациялар ташкил этади. Бошқа сезгилар асосида олинганлари уни тўлдиради, сайқаллайди. Шу сабабдан ҳам маҳорат билан чизилган рангтасвир асари қаршисида нафақат уни кўриш, балки “ҳид билиш”, “эшитиш” мумкин.

Биз борлиқни кўрамиз, санъаткор эса кўрганини кўрсатади. Санъат бадиий акс эттириш экан, акс эттириш (ижод) жараёнида “кўриш”нинг ўрни беқиёс. Инсоният тарихида рангтасвирнинг вужудга келиши ва ривожланиши одамларнинг кўриш асосида оладиган ҳис-туйғулари ва маънавий озуқаси салмоғини оширади. Ифоданинг кўриш асосидаги салмоғи кучайган экан, бу ўз-ўзидан бошқа санъат турларига таъсир этмай қўймайди.

Kategorier
Крилл алифбосида Мақолалар

”Айтайинма, Гўрўғлидан бир достон”

Bildresultat för ўзбек халқ достонлари

Сарвиноз Умурова

Самарқанд бахшичилик мактабининг тарихи ва бугуни хусусида мулоҳазалар

Бахшининг дўмбирасидан таралаётган куй, унинг ўзига хос оҳанги киши қалбини тўлқинлантиради. Қалб нолаларидан яралган достонлар асрлар давомида авлоддан-авлодга ўтиб, миллий маданий меросимизни бойитиб келмоқда. Негаки, достонларимизда халқимиз бадиий тафаккурининг жуда бой ва қадимий анъаналари мужассам. Бу санъатнинг бадиий анъаналари халқ бахшиларининг бетакрор ижоди ва тинимсиз меҳнати билан бизгача етиб келган. Шу тариқа бир-биридан гўзал, бир-биридан сара термалар ва достонлар бутун салобати билан ҳали-ҳануз тингловчиларни баҳраманд этиб, ўзига тортмоқда.

Бахши — қўшиқ ва достонларни ёддан куйловчи, айтувчи, авлоддан-авлодга етказувчи санъаткор, халқ достончиси. Улар ижрочи ва ижодкор бахшиларга бўлинади. Ижрочи бахшилар, асосан, устозидан ўрганган достонларни жузъий ўзгаришлар билан куйлайдилар. Ижодкор бахшилар эса оғзаки эпик анъана асосида достоннинг ўз вариантларини ижро қиладилар, ҳатто улар асосида янги достонлар ҳам яратадилар. Рус академиги Е.Поливановнинг ёзишича, ”бахши” сўзи асли хитойча бўлиб, ”устоз”, ”ёзувчи”, ”котиб” маъноларини англатади. У асосан шомон эътиқодли туркий халқлар тилида ”тўй-тантаналарни бошқарувчи киши” маъносида ишлатилган.

Kategorier
Крилл алифбосида Шеърлар

Қиш фасли хақида шеърлар

Relaterad bild

Амирқул Пўлкан

Қор ёғмоқда

Қор ёғмоқда.Оппоқ қор ёғар.
Бу шундай бир ғаройиб қишки…
Юрагида – ёзнинг ўти бор,
Кўзларида – кўкламнинг ишқи.

Хаёлларим, ўйларим кулар,
Боғлар аро кезинар наво.
Димоғимга келиб урилар,
Қордан ранги оқарган ҳаво.

Kategorier
Асарлар Крилл алифбосида

Шомирза Турдимов ижодидан

Relaterad bild

Шомирза Турдимов 1957 йил 13 декабрда Самарқанд вилояти Қўшработ туманидаги Қўштамғали қишлоғида туғилган.
1979 йили Тошкент давлат университетининг филология факултетини тамомлаган.
Ҳозирда Алишер Навоий номидаги Тил ва адабиёт институтининг фолклор бўлимида ишлайди.
Филология фанлари доктори.
2007 йили “Йўл бўлсин” филми сценарийси учун Ўзбекистон Давлат мукофотини олган.
”Гўрўғли достони генезиси ва тадрижий босқичлари” (2011) китоби нашр этилган. ”Этнос ва этос” китоби чиқиш арафасида.
Фольклорга оид 200 яқин илмий мақолалари Ўзбекистон ва чет-эл илмий нашрларида чоп этилган.

Kategorier
Uncategorized Жаҳон халқлари фольклори Крилл алифбосида

Jabbor Eshonqul. Folklorda tush ta’biri

Жаббор Эшонқул

ФОЛЬКЛОРДА ТУШ ТАЛҚИНИ

2.1. ТУШ ВА МИФ МУНОСАБАТИ

Жаҳон фольклоршунослигида халқ оғзаки ижодини ўрганувчи кўплаб мактаблар мавжуд бўлиб, улар фольклоршуносликнинг у ёки бу томонини қамраб олади. Сўнгги икки асрда «Ритуализм ва функционализм», «Француз социологик мактаби», «Структурализм», «Символик назария», «Рус мифшунослик мактаби» каби мактаблар пайдо бўлди ва бу оқимларнинг ҳар бири фольклорга ўзига хос ёндашиши, олдига қўйган мақсадлари билан бир-биридан фарқланиб туради. Бироқ ҳеч қайси мактаб ХIХ аср охирида юзага кела бошлаган ва ХХ асрда ўзининг қиёмига етган психоаналитик мактабчалик шов-шувларга сабаб бўлган эмас. Психоаналитик мактаб немис олими И.Бахофеннинг 1861 йилда эълон қилинган «Оналик ҳуқуқи» тадқиқотидан сўнг маълум бир назария сифатида шакллана бошлади ва немис олимлари – В.Вундтнинг «Халқлар руҳияти», «Миф ва дин», З.Фрейднинг «Тотем ва табу», «Туш таъбири» каби асарлари ҳамда К.Юнгнинг тадқиқотларидан сўнг ХХ аср илмида йирик мактаб сифатида шаклланиб бўлди. Асримизнинг йирик файласуфлари – К.Юнг, Э.Фромм, Ж.Кемпбелл, М.Элиаде, В.Одайник, Ж.Хоббек, Э.Сэмоэлс, М.Фордахмлар психоаналитик методнинг турли қирраларини, унинг мифшуносликдаги беқиёс имкониятини кўрсатиб бердилар, натижада аср бошида бу оқимга шунчаки вақтинчалик модернистик оқим сифатида менсимай қараганлар психоаналитиканинг мифшуносликдаги, нафақат мифшунослик, балки фалсафа, эстетика, адабиётшунослик, социолигия, сиёсатшунослик, этика, психология ва санъатдаги ўрнини тан олдилар.

Kategorier
Адабиётшунослик Крилл алифбосида

”Ўтмишдан эртаклар” қиссасининг юраги

Саъдулло Қуронов

Ёзувчи янги бир асар яратаркан, идеалидаги ўқувчи билан ”мулоқотда” бўлади. Муаллиф асарнинг ўқувчига таъсири юзасидан атрофдан нусха кўчирмайди, аксинча, уни ўз тафаккурида қайта ишлайди, мақсад ва ғояларига тўйинтиради. Асар сюжети шундай бўлсинки, ўқувчи ундан зерикмасин, воқеалар шундай кетма-кетликда берилсинки, асар моҳиятини ўқувчи тўла англаб етсин. Ҳеч қандай ортиқча воқеа, ортиқча деталь бўлмасин, уларнинг бари асар композициясини ҳосил қилишда иштирок этсин.

Абдулла Қаҳҳорнинг ўтмиш ҳаётидан сўзловчи ”Ўтмишдан эртаклар” қиссаси адиб ижодий камолотининг маҳсули бўлгани ҳолда, унинг сюжети, ҳикояларнинг тутган ўрни, асар қаҳрамонлари ўта моҳирлик билан келтирилганки, улар ёзувчи мақсади, асар қурилиши учун тўла хизмат қила олади.

А. Қаҳҳор воқеликни бир неча мустақил сюжетга эга бўлган ҳикоялардан фойдаланиб тасвирлайди. Адиб асарни ёзаркан, унинг мақсади қолоқ, ўз-ўзига чоҳ қазиётган халқ тасвирини яратиш ва бунинг аянчли оқибатидан келиб чиқиб, хулоса чиқариш эди. Ёзувчи ўз мақсади йўлида жамиятни бир қанча типдаги образлар орқали барпо этади.

Kategorier
Крилл алифбосида Мақолалар

Хусуматнинг сурати

Умида Абдуазимова ижодидан

-Менинг юрагим ёниб кетаяпти. Бу ёнғинни ўчиришга қурбим етмаяпти. Чунки хотира ҳамма вақт ҳам оёққа туравермас экан.

Нега одамлар бир-бирларининг бошига турли балоларни солишади? Кўнгилнинг ёп-ёруғ кўчаларига зулмат бостиришади? Ахир улар эмасми, оламни давом эттирувчилар? Нега унда бир-бирларига чоҳ қазийдилар? Улар сабаб, охири кўринмас замин шу қадар торми?

Қабристонда ётар одамлар,

Кундузларин алмашиб тунга.

Келмадилар, йўқ, келтирдилар,

Одамларни одамлар бунга!, деб шеърлар ёзаман, шуларни ўйлаб ўзим ўзимдан озаман…

Kategorier
Крилл алифбосида Шеърлар

Ижодкор мухлисдан мактуб

Салом, Саодат опа!

Мактубингизни олдим. Эътиборингиз учун ташаккур!
Хатингиздан анча олдин,чамаси бир-икки ой бурун “наззора” сўзининг маъносини билувдим. Шундаям, жавоб йўллаганингиздан хурсандман. Яна, мухлису китобхонга эътиборчил одамлар борлигидан суюндим.
Очиғи, швед адабиёти (аслият) дан таржима қилиб хайрли ишни бошлабсиз. Ҳавасим келди. Бир-икки таржималарингизни архивимга олиб қўйдим.
Имкони бўлса, шведларнинг табиати, характери, тоғлари, боғлари, кўллари, дарёлари, адирлари, қўйингки, бутун тийнати акс этган прозаларни ўзбекчалаштирсангиз зўр иш бўларди! Худди канадалик шотланд адиб Эрнест Сетон-Томпсонни Тоғай Мурод ўзбек болаларига содда ва равон таржима қилиб бергани каби.
Жавобингизда “Шеърга қизиқишингизга қараганда шеър ёзиб турсангиз керак, жўнатинг” дебсиз. Лутфингизга лойиқми, йўқми, ишқилиб бир-иккита қораламаларимни жўнатаяпман.
Хато ва қусурлари учраса олдиндан узр сўрайман.

Самимий ҳурмат билан укангиз Анвар (Суюнов).

Тун манзараси

Оқшом чўка бошлар, жунжикади эт.
Ҳоким бўлиб кезар музлар нафаси,
Умрдан ҳам ўтди бир саҳфа, бир бет,
Бир кунлик ғурбатнинг ўчмоқда саси.

Мов мушук тинчиди, итлар ухлади.
Тун забтига олди кўҳна дарёни,
Унда ташвишлар ҳам сокин оқади,
Аллалаган каби телба дунёни.

Kategorier
Крилл алифбосида Мақолалар

“Алпомиш” достонида сюжет конфликтлари

Саъдулло Қуронов

“Алпомиш” достони қаҳрамонлик эпоси эканлиги барчамизга маълум. Халқ оғзаки ижоди намуналарида воқеликнинг жуда муболағали тасвири ва қаҳрамонларга муносабатда ҳаёт ҳақиқатига зидликни кузатиб келганмиз.“Алпомиш” достони ҳам муболағавийликда бошқа достонлардан қолишмайди. Аммо асардаги ижтимоий муносабатларни кузатадиган бўлсак, асар воқелигининг оддий хаётий турмушга нақадар яқинлигини англаймиз. Бу хусусиятни биз сюжетнинг динамик ривожини таминлаб турувчи конфликтларда яққол кузатамиз.Асарнинг илк конфликтини олайлик: Бойбўри ва Бойсари тўйга боради. Тўйда уларни иззат-икром билан меҳмон қилишмайди. Сабаби уларнинг фарзанди бўлмай, халқ уларнинг тўй-тамоша қилиб бу хурматни, нозу неъматларни қайтаришига ишонмайди. Бу асардаги биринчи конфликт бўлиб, сюжетдаги барча воқеликнинг бошланиш омили ҳисобланади. Тўйда Бойбўри ва Бойсарибийларга бўлган муносабат ҳечам суний эмас, аксинча кишиларнинг муносабатида тез-тез кўзга ташланувчи табиий ҳодисадир.

Kategorier
Крилл алифбосида Мақолалар

Хақни излаб

Маҳмуд Журъат

Қадимий манбаларда туркий сўзлар

Миллатнинг шавкатли тарихи унинг буюк солномаларида жамулжам бўлиш баробарида тилида ҳам акс этади. Тилнинг лексик бойлиги замонлар ўтиши билан ўзгариб бораверади. Архаиклашиб истеъмолдан чиқиб бораётган сўзлар ўрнига янгилари кириб келаверади ва орадан асрлар ўтгач, қўлёзмаларда қолиб кетган ўша архаик сўзларнинг маъносини топишга қийналиб қоламиз. Оқибатда турли чалкашликлар, тусмоллашлар рўй беради ва матнларнинг маъноси бузилиб, қозоқ шоири Ўлжас Сулаймонов таъбири билан айтганда, қадим манбалардаги “хўроз” сўзи русча “гораздая птица”га, Игор солномасидаги бахши, достонни куйлаб берувчи сказитель баёнчи – Боян вещийга айланиб қолади.Масалан, буюк бобокалонимиз Култегиннинг “Фалакдай худодан бўлган турк доно ҳоқони бу дунёга келдим, сўзимни тугал эшитгин, орқамдаги иним, жияним, ўғилларим, иттифоқ-уруғим, халқим, ўнгдаги шаданит беклар, чапдаги тархонлар, буйрук беклар, ўттиз тўққиз ўғиз беклари, халқим, бу сўзларимни яхшилаб эшит, диққат қилиб тингла”, деган тошбитиклардаги айрим сўзларига тишимиз ўтмайди. Айтайлик: “буйрук”, “шаданит” ва бошқа шунга ўхшаш сўзларидир.