Kategorier
Асарлар Лотин алифбосида

Turkiy adabiyotning qadimiy qatlamlari. Beshinchi qism

turk


TURKIY ADABIYOT TARIXIDA YANGI DAVR YOKI QABR TOSHLARI DAVRI ADABIYOTI

Tosh va yozma badiiy bitiglarning topilishi turkiy adabiyot tarixida yangi davrni boshlab berdi. Мarkaziy Osiyoga arablarning kelishiga qadar yaratilgan yozma adabiyotni o’rganishda O’rxun va Enasoy daryolari yoqasidan topilgan tosh bitiglar alohida ahamiyatga ega. Turkiy halqlarning bu adabiy-tarixiy yodgorliklari VI-VIII asrlarga oid bo’lib, ular turk runiy yozuvlari deb yuritiladi. Turkiylarda tosh bitiglar tarixi uzoq tarixga ega.
1970 yilda Olmaotadan 50 kilometr uzoqlikdagi Esik shaharchasidan topilgan qabrdan Urxun alifbosidagi harflar bitilgan runiy yozuvdagi tosh bitig qo’lga kiritilgan edi. Yozuv qadimgi turk tamg’alarida uchraydigan shakllarga asoslangan bo’lib, unda quyidagi so’zlar bitilgan. «Xonning o’g’li 23 yoshida o’ldi. Issiq elining boshi omon bo’lsin!» Qabr qaysi xonga tegishli ekanligi aniqlanmagan bo’lsa-da, yozuv bundan 2500 yil muqaddam yaratilgani isbotlangan. Demak, runiy yozuvlarning tarixi uzoq, bu yozuvda yaratilgan yozma adabiyot ham shunday qadimiylikka egadir. Lekin mukammal darajadagi tosh bitiglar qo’lga kiritilmaganligi sababli yozma davrni miloddan oldingi davrlardan boshlashga hali vaqt erta.

Kategorier
Асарлар

Дўмбира (қисса)

Шаҳодат Улуғ

Қуёш кўкда жилва қилади. Баҳор чиндан борлиқни яшнатиб юборган эди. Муамбар шамол чунон дилтортар, ҳам нилуфар само ҳузурбахш, ҳам борлиқ чексиз ва шаксиз гўзал эди. Кун пешиндан ўтиб, асрга қараб оғди. Акам иккимиз шаҳардан қишлоққа қараб йўл солдик. Юким йўқ ҳисоб, ичи ширинликларга лиқ тўла ихчамгина бир жомадон, холос. Онам каттанг билан энангга, деб мазали пишириқлар солган эди.

Текис йўл тугаб, тошлоқ йўлга дуч келдик. Машина гўё тайсаллаб қолганди. Мен эса тезроқ энамнинг ҳузурига етишни орзулайман. Тоғ бағрига кириб борганимизда, қуёш олис-олис тоғлар ортига эринибгина яширина бошлади. Бу ўлка ўзи ажойиб! Биз виқор билан мағрур қад кўтарган тоғлар томон тобора яқинлашиб боряпмиз. Яшил барқут ёпинган қир-адирларга, бодом, жийда буталари билан қопланган зангор-қизғиш қояларга ҳали инсон қадами етмаган кўринади. Ҳам гардсиз, мусаффо тоғ ҳавоси, ҳам дилтортар, сўлим шамол, ҳам феруза осмон – барчаси борлиққа шаксиз бир ажойиб манзара бахш этган.

Kategorier
Асарлар Лотин алифбосида

Turkiy adabiyotning qadimiy qatlamlari. To’rtinchi qism

turk

Turkiy adabiyotning Jahon xalqlari adabiyoti bilan mushtaraklik davri

Skif-kimmerlar yashagan davr adabiyoti va madaniyati shakllanganligi bilan jahon xalqlari tarixida alohida o’rin egallaydi. Ular yaratgan adabiy syujetlar antik davrdagi ko’plab xalqlarning adabiyotiga ko’chib o’tgani, ayrim syujetlarda tipologik o’xshashliklar mavjudligi yoki ularning hukmdorlari, qahramonlari haqida boshqa xalqlar adabiyotida ham bir necha, hatto turkum asarlar yaratilgani shundan dalolat beradi.

Shumer adabiyoti

Turkiy xalqlar og’zaki ijodi bilan miloddan avvalgi 2800 yillarda yashagan Bilgamishxon va uning sharafiga sopol lavhalarda bitilgan dostonlar davrining ma’lum jihatdan o’xshashlik tomonlari bor. O’tgan asrning 40 – yillarida ingliz arxeologi Leyard Ossuriya poytaxti Nineviya xarobalarini o’rgana boshladi. Tekshirish natijasida Ossuriya podshosi Ashshurbanipal saroyi qoldiqlaridan mixxat belgilari bilan qoplangan 20 ming sopol kitobga ega bo’lgan kutubxona qo’lga kiritildi.

Kategorier
Асарлар Крилл алифбосида

Алпомишнинг қайтиши

Муҳаммад РАЖАБ

(Достондан парча)

… Мeн шу улуғларнинг изидан дунёга кeлдим. Бахшиларнинг макони қадимий Нуротада вояга етдим. Улуғ бахшиларнинг этагини тутдим…

… Барчиннинг шубҳалари тарқаб кeтди. “Қултой”нинг Алпомиш эканлигини ич-ичидан тасдиқ этди. Шунда кўзидан ёшини тизиб, Бeкнинг жон-жонидан ўтказиб сўзлар айтди. Барчиннинг сўзлари ботирнинг жон-жонидан ўтди. Шундай бўлсада, кўпчиликнинг орасида ўзини тутди…

… ”Бeгойим-ов, бировларга бош эгмайди бўлар эл, мутe бўлиб кун кўради бўлмас эл, бу ҳолни ўз танангга ўйлаб кўр”, дeб насиҳат йўсинида шу сўзларни айтди :

Kategorier
Асарлар Лотин алифбосида

Turkiy adabiyotning qadimiy qatlamlari

091

Turkiy qavmlarning shakillanish davri og’zaki ijodi

Skiflar tarixi va ularning ijtimoiy hayoti bilan bog’langan rivoyatlar

Tarixiy manbalarga asoslanib, turkiy qabilalarning qadimda eng rivojlangani va jahon tarixida sezilarli iz qoldirganlarini kimmer va skiflar deb atashga asos bor. Kimmer va skiflarning turmush tarzi antik yunon manbalarida qalamga olingan. Gerodot «Tarix»ining to’rtinchi kitobi to’la skiflarga bag’ishlangan. Gomerning «Iliada» va «Odessiya» dostonlarida kimmerlar tasviri uchraydi. «Odessiya»ning rus tilidagi nashrlaridan birida yozilgan izohda «kimmeriylar greklarning tasavvuriga ko’ra uzoq Shimolda yashaydigan afsonaviy xalq. Odesseyning kemasi Okean daryosi bo’ylab shu joyga tushib qoladi. Mamlakatning joylashgan o’rni ma’lum emas», deb ta’kidlanishi noto’g’ridir. Kimmerlar Amudaryoning quyi bo’ylarida yashagan, keyinchalik Qora dengizning shimoliy sohillariga ko’chishganligi tarixiy manbalardan ma’lum.

Kategorier
Асарлар Лотин алифбосида

Turkiy adabiyotning qadimiy qatlamlari

Abdurashid Abdurahmonov

Turkiy adabiyotning qadimiy qatlamlari.Birinchi qism.

Mustaqilligimiz sharofati bilan xalq va vatan tarixi, adabiy, ilmiy va madaniy merosning qadim-qadim zamonlarga borib taqaladigan ildizlarini chuqur va xolisona o’rganish imkoniyatlari maydonga keldi. Shuning natijasida turkiy xalqlarning qadimgi davrlarda yaratgan adabiy-badiiy yodgorliklarini izlash, ularning namunalarini aniqlash, tahlil va talqin qilish ishlari ham jadal sur’atlar bilan amalga oshirilmoqda.
Ma’lumki, turkiy xalqlarning qadimgi tarixi va madaniyati jahon turkiyshunos olimlarini anchadan beri qiziqtirib kelmoqda. Bu sohada turli tillarda qator tadqiqotlar amalga oshirilgan, mavjud bo’lgan, aniqlangan yodgorliklar nashr ettirilgan, tarjima ham qilingan. Shuning bilan bir qatorda turkiy xalqlar og’zaki ijodining go’zal namunalari bo’lgan rivoyat, afsona, doston va boshqa janrlardagi asarlari ham umumlashtirishni taqozo etadi.

Kategorier
Асарлар Крилл алифбосида

Шомирза Турдимов ижодидан

Relaterad bild

Шомирза Турдимов 1957 йил 13 декабрда Самарқанд вилояти Қўшработ туманидаги Қўштамғали қишлоғида туғилган.
1979 йили Тошкент давлат университетининг филология факултетини тамомлаган.
Ҳозирда Алишер Навоий номидаги Тил ва адабиёт институтининг фолклор бўлимида ишлайди.
Филология фанлари доктори.
2007 йили “Йўл бўлсин” филми сценарийси учун Ўзбекистон Давлат мукофотини олган.
”Гўрўғли достони генезиси ва тадрижий босқичлари” (2011) китоби нашр этилган. ”Этнос ва этос” китоби чиқиш арафасида.
Фольклорга оид 200 яқин илмий мақолалари Ўзбекистон ва чет-эл илмий нашрларида чоп этилган.

Kategorier
Асарлар

Самарқанд: муқаддас қадамжолар – ҳақиқат ва афсонa

 

Саодат Пўлканова

Муҳаммадқул Жомурод ўғли Пўлкан сулоласининг кенжа вакили, Ўзбекистон Ёзувчилари Уюшмасининг аъзоси, таниқли шоира Саодат Пўлканова ўзининг прозадаги илк асарини Самарқанддаги муқаддас қадамжолар тарихига бағишлади.

Муаллиф ушбу китобни ёзиш учун бир қанча муқаддас қадамжоларни бориб кўрган, кўплаб оддий одамлар билан суҳбатлашган,тўплаган маълумотларини тарихий китоблар билан муқояса қилган.

Ушбу китоб дунёдаги энг қадимий шаҳарлардан бири бўлган Самарқандни пайдо бўлиши ва бу маскандаги тарихий жойларга кизиқувчи кишилар, изланувчилар ва барча китобхонлар учун ўзига хос манбаъ бўлиб хизмат қилиши мумкин.

2004 йилнинг октябр ойида Франциянинг Марсел шаҳрида бўлиб ўтган халқаро ”Шеърият ва китоблар” анжуманида ушбу китобнинг рус тилидаги нусхаси – ”Легенды о святых местах Самарканда” китобининг тақдимоти бўлган.

Kategorier
Асарлар

Cамарқанд:муқаддас қадамжолар – хақиқат ва афсона

Саодат Пўлканова

Чинорлар зиёратгоҳи

Самарқанд вилоятнинг Ургут шаҳридан икки километр баландликда жойлашган, “Хўжа Чор чинор” зиёратгоҳи такрорланмас мўъжизалари билан бошқа қадамжолардан алоҳида ажралиб туради. Ушбу зиёратгоҳ дарвозасидан кириш жойида кўтарилган сағана мўъжизавий боғни яратган, мелодий 867 йилда вафот этган араб лашкарбошиларидан бири Хўжа Абу Толиб Сармастнинг қабридир. Маҳаллий аҳоли вакиллари ул зот ўша даврларда, бу боғда тўрт туп чинор экиб, уларни парвариш қилганликлари ҳақида сўзлайдилар.

Kategorier
Асарлар

Самарқанд: муқаддас қадамжолар – ҳақиқат ва афсона

Cаодат Пўканова

Ҳаким отанинг ибрати

Самарқанднинг Ургут туманидаги “Испанза” қишлоғида жойлашган Абулқосим ибни Ҳаким Термизий қадамжоси кенг жамоатчиликка маълум бўлмасада, лекин қишлоқ аҳли ул зотни доим йўқлаб туришади. Қишлоқ аҳолиси бу ерни оддиийгина қилиб “Хўжавул ота қадамжоси” деб атайдилар. Шу қишлоқда яшовчи кекса отахонлардан бирининг бизга сўзлаб беришича, Хўжавул Абулқосим ибни Термизий Ҳазратлари ўз даврининг энг машҳур табибларидан бири бўлган эканлар.