Kategorier
Лотин алифбосида Тадқиқотлар

«Alpomish»ni o’qish

Bildresultat för ўзбек халқ достонлари

Dotsent Omonulla Madayev

«Alpomish» dostoni o‘zbek xalqining jahon xalqlari madaniy merosiga qo‘shgan eng munosib javohirlaridan biridir. «Manas», «Kalevala», «Qirq qiz», «Ramayana» deb atalmish turli millatlar og‘zaki ijodi namunalari dunyo bo‘yicha inson badiiy tafakkuri ko‘lamining nodir asarlari sifatida baholangan. O‘zbek xalqi bu sohada ham taqdir saxovatidan bebahra qolmagan. Chunki turkiy xalqlarning o‘nga yaqin vakillarida «Alpomish» bilan aloqador doston, ertak, afsona, rivoyatlar bo‘lsa, ular orasida g‘oyaviy, badiiy jihatdan eng mukammali Fozil Yo‘ldosh o‘g‘li ijro etgan nusxa deb tan olindi.

Kategorier
Тадқиқотлар

Вақт шиддатидан ўзган ўзлигимиз

Ирода Мусурмонова
IV босқич талабаси

«Балогардон» достони мисолида

Мутафаккир бобомиз Алишер Навоий таъкидлаган «чаман» — халқ оғзаки ижодининг ҳар бир чечаги муаттар бўй таратади. Унинг улкан қадр-қиммати шундаки, халқ оғзаки ижоди намуналари ўзлигимиз сарчашмаларидан нишонадир. Бу эътирофда, айниқса, асрларнинг залворли силсиласига бўйин эгмаган халқ достонларимиз муносиб. Атоқли олим В.М.Жирмунский айтганидек: «Эпос бу — халқнинг қаҳрамонлик идеализацияси кўламидаги жонли ўтмишдир».Ўзбекнинг буюклиги унинг ўзлигида, инсонпарварлигида. «Гўрўғли» туркумига кирувчи достонларнинг барчасида ана шундай хусусиятлар кузатилади. Умумий фикрлардан қочган ҳолда, шу туркум таркибидаги «Балогардон» достонида келтирилган халқимиз миллий хусусиятлари яққол ифодаланган жиҳатларга эътибор қаратсак. Ушбу достоннинг мукаммал, тўлиқ варианти истеъдодли бахши Фозил Йўлдош ўғли томонидан айтилган ва бир неча марта нашр этилган.

Kategorier
Крилл алифбосида Тадқиқотлар

Чанқовузнинг тилидайин тили чиқди дунёнинг…

Адолат Худойбердиева

Ўзбек-қўнғирот элида ўсган Алпомиш ва Ойбарчинларнинг танглайи чанқовуз билан кўтарилган чоғи уни қўлига олганнинг бари чанқовузнинг тилини ўзининг тилидай сайратиб, дилларни сел қилиб юборади. Чанқовузда бир нағма қиладики, чалаётган ижрочидан бир сўз тинглагандай бўласан. Бир қарашда оддий туюлган темирнинг тилида гўёки инсоннинг қалб кечинмалари сирли равишда фош бўлгандай бўлади. Чанқовузни «бю-бю»лаб ён атрофга шунчаки оҳанг таратмаётганини қачонки бутун вужудинг қулоққа айланганида, қалбингнинг туб-тубида яшнаб ётган меҳринг кўзларингга балққанидагина янада кучлироқ ҳис этишинг мумкин. Юрагингнинг тўрида яшириб юрган, жавобсизликдан азоб чекаётган саволлар чанқовуз жўрлигида ерга қадалган киприкларинг остида ўз ечимини топаверади.

Kategorier
Крилл алифбосида Тадқиқотлар

Гулжаҳон Жуманазарова

Ўзбек халқ достонлари тили ва услубий хусусиятларини аниқлашда лингвостатистик метод ва усулларнинг аҳамияти

Ўзбек компьютер лингвистикасининг йирик тадқиқотчиларидан бири проф. А.Пўлатов «Ахборот асри» деб ном олган XXI асрда ахборот устида тезлик билан ишлашнинг ва самарадорликнинг бирдан-бир йўли компьютердан фойдаланиш эканлигини ва ҳар бир соҳа ўз фаолиятини компьютерга мослаштириши зарурлигини таъкидлаган эди.[1] Соҳанинг яна бир таниқли олими С.Ризаев эса «Ҳозирги фан ва техниканинг барча соҳаларида глобаллашув даври жараёнида илғор педагогик ахборот технологиялари авж олаётган шароитда замонавий компьютер техникасидан кенг ва самарали фойдаланилмоқда. Барча аниқ фанлар қаторида ижтимоий гуманитар фанларида ҳам (хусусан ўзбек тилшунослигида ҳам), айниқса, унинг структурал, амалий ва математик лингвистика соҳасидаги назарий ва амалий муаммоларни зудлик билан оқилона ва тез ҳал этишда компьютерлар асқотмоқда. Бу эса ҳам иш кучи жиҳатидан, ҳам вақт жиҳатидан улкан имкониятлар яратмоқда», дейди.[2]

Kategorier
Крилл алифбосида Тадқиқотлар

”Ўзбек халқ достонлари матнининг лингвостатистик таҳлили”

А.Қодирий номли ЖДПИ ўқитувчиси:
Гулжаҳон Жуманазарова

Фозил шоир достонлари луғатларини тузишдаги тамойиллар ва вазифалар

Инсоният ахборот технологиялари юксак тараққий этган даврда яшаётган бир пайтда ҳеч бир фан тараққиётини, жумладан, ўзбек тилшунослиги тараққиётини ҳам бу технологиялардан ташқари олиб қараш мумкин эмас. Бугун ҳаётимизга инженерлик лингвистикаси, математик лингвистика, компьютер лингвистикаси сингари соҳалар кириб келди, матнни лингвистик таҳлил этишнинг янги-янги имкониятлари яратилди. Ҳозирги кунда тил материалини математик-статистик методлар ёрдамида ўрганиш ана шундай имкониятлардан бири бўлиб қолмоқда.

Kategorier
Крилл алифбосида Тадқиқотлар

Пўлкан шоир адабий мероси

Ушбу библиография Фольклоршунос олима Зубайда Ҳусайинова томонларидан тузилган бўлиб, у ўзбек халқ бахшиси Муҳаммадқул Жонмурод ўғли Пўлкан шоир ижоди (собиқ совет даврида) қай даражада ўрганилганлигидан далолат беради. Ўйлаймизки бу, Пўлкан шоир адабий меросига қизиққан ва ўрганмоқчи бўлган тадқиқодчилар учун манба сифатида хизмат қилиши мумкин.

Муҳаммадқул Жонмурод ўғли Пўлкан

(Библиография)

Атоқли шоирлар Эргаш Жуманбулбул ўғли, Фозил Йўлдош ўғли билан  бир даврда яшаб, қатор достон куйлаган ва ижод этган шоирлардан бири Муҳамммадқул Жонмурод ўғли Пўлканнинг репертуари ва ижоди доимо ўзбек фольклоршунослиги диққатида бўлган. У етмишдан ортиқ достон билган ва халқ ўртасида куйлаб юрган. Шундан ўттизга яқин достон, ўнлаб шеър ва термалар ёзиб олинган. Пўлкан шоирдан достон ёзиб олиш 1926 йилдан бошланади. Унинг айтган достонлари ҳажм жиҳатидан катта. Ҳаммасини ҳисобга олганда тахминан икки юз автор листдан ортиқ. Ундан ёзиб олинган бир қатор асарлар нашр этилиб ва ўрганилиб келинмоқда. Ушбу библиографияда мавжуд матералларга маълум бир тартиб берилган бўлиб, келажакда янада тўлдирилиши ва мукаммаллаштирилиши лозим.

Kategorier
Uncategorized Крилл алифбосида Тадқиқотлар

Пўлкан шоир куйлаган достонлар

1927 йилда Фольклоршунос Ҳоди Зарифов “Халқ шоири Муҳаммадқул Жомурод ўғли Пўлкан ” деган биринчи мақолаларида достончининг ҳаёт йўли устози ва айниқса бахши репертуари ҳақидаги қимматли маълумотларни билдиради.
Муҳаммадқул Жомурод ўғли ижодини яқиндан ўрганган унинг набираси истеъдодли шоир Амирқул Пўлканов ундан ёзиб олинган “Эрназархон достони борасида қуйидагиларни қайд этган:

Kategorier
Uncategorized Крилл алифбосида Тадқиқотлар

“Шайбонийхон” достони ҳақида

Амирқул Пўлкан

Бизга маълумки, XV асрнинг охири ва XVI асрнинг бошларига келиб, улкан тарихий ижтимоий иқтисодий ўзгаришлар рўй берди. Бу даврга келиб Темурийлар сулоласи инқирозга юз тутган, хонликлар ўртасидаги ихтилофлар янада кескинлашган эди.Султон Али Мирзо ва Андижон хони Заҳриддин Муҳаммад Бобур ўртасидаги келишмовчиликдан фойдаланган Шайбонийхон 1500 йили ҳеч қандай қаршиликларсиз Самарқандни босиб олади. Лекин орадан кўп ўтмай, шаҳарнинг нуфузли кишилари, дин пешволари ва собиқ амалдорлар ёрдамида Бобур Самарқандга ҳужум қилиб шаҳарни қўлга киритади. Шайбонийхоннинг барча аскарларини қиличдан ўтказади.

Kategorier
Крилл алифбосида Тадқиқотлар

“Гўрўғлининг туғилиши” достони ҳақида

Амирқул Пўлкан

Ёвмитда Одилхон подшонинг икки ўғли – Урайхон, Аҳмадбек (сардор) Биби Ойша деган қизи ҳам бор эди. Мари юртининг Қовуштихон деган хони бор эди. Қовутишхонни Тўлибой синчи деган ўғли бор. Марининг беги Қовутишхон Ёвмит элининг бозорчиларини молини талаб олди. Молини олдирганлар Одилхонга арзга борди. Одилхон аччиғи Марини теп-текис қилиб, Қовутишхонни тўпга солиб оттриб юборади. 7 ёшли ўғли Тўлибой синчини банди қилиб олиб келди, у хизмат қилиб юраверди, синчи бўлди. Одилхон унга Биби Ойша қизини никоҳлаб берди. Биби Ойшадан Равшан туғилди. Равшабек мактабга борди, хат-савод чиқарди.

Kategorier
Крилл алифбосида Тадқиқотлар

Гулнор пари достони хақида

Амирқул Пўлкан

Пўлкан шоир куйлаган “Гулнор пари” достонида ўзбек халқининг севимли эпик қаҳрамони Гўрўғлининг узоқ Ҳиндистонга бориб, Той ҳиндининг гўзал қизи Гулнор парининг олиб келиши ифодаланади. Достонда тасвирланаётган воқеалар ҳам муҳаббат, ҳам қаҳрамонлик тизими атрофида ягона нуқтага бирлашиб кетган.Достонда тасвирланишича, Гулнор пари Чамбилда Гўрўғли билан учрашиб, қайтиб келишга ваъда бериб кетади. Худди шунингдек, келишга сўз берган Мисқол пари эса Эрам боғидан Чамбилга қайтиб келади ва ўз ваъдасининг устидан чиқиб, Гўрўғлига севимли хотин бўлади. Лекин келишга қаттиқ ваъда бериб кетган Гулнор пари Чамбилга қайтиб келмайди, бу Гўрўғлининг узоқ Ҳиндистонга қараб йўлга чиқишга отлантиради. Достон Гўрўғлининг тақдиридан шикоят монологи билан бошланади: