Kategorier
Крилл алифбосида Мақолалар

Учар отлар ёхуд Нур ўғли хусусида

Bildresultat för otlar rasmi

Маҳмуд Йўлдошев

Бундан 10 йил олдин 2003 йил март ойида ”Маърифат” газетасида ”Алпларнинг қаноти” сарлавҳали бир саҳифали катта мақолам босилган эди. Мақолада Қорабайирларимиз, уларнинг тарихи, уларга боғлиқ қизиқарли воқеалар ва бошқа отларга тегишли маълумотлар берилган эди.

Ўша йили ”Ўзбекистон адабиёти ва санъати” газетасида ”Довоннинг қанотли отлари” номли мақолам ҳам босилган эди. Бу мақолада Хитой босқинчилари қандай қилиб Довон давлатининг учқур отларини қўлга киритмоқчи бўлганлиги воқеалари келтирилади. Бир вақтлари отларга боғлиқ ўз тилимизда учрайдиган саман, чўбир, йўрға ва шунга ўхшаш сўзларни ҳам йиғган эдим ва уларнинг сони 78 дан ошгандан кейин йиғмай қўйган эдим.

Ёшлигимдан отларни яхши кўраман. Мана бу отнинг расмига қараб бир томондан кўнглим яйраб кетган бўлса, иккинчи томондан отларни соғинганимни қаттиқ ҳис қилдим. отлар ҳақида ёзган шеърларимни чавандоз дўстларим, от ишқибозлари ёддан айтиб юради. Мана бу шеърим ҳам отга, аниқроғи афсонавий Ғиркўкга бағишланди. Ўқиган от ишқибозларига ёқар деган умиддаман.

Kategorier
Крилл алифбосида Мақолалар

“Энди қайтa учрaшмаймиз кутмaгил, жоним…”

Bildresultat för сойлар

Улуғбек ЖУМАЕВ

(Шоир Муҳаммад Ражаб Имомовни хотирлаб)

Кузaкнинг юрaклaргa ҳaзинлик солиб тургaн сокин кунлaридaн бири. Шaҳaр мaркaзидa боғ. Боғ ичкaрисидaги ўриндиқдa тaбиaтнинг бeтaкрор мaнзaрaлaригa мaҳлиё бўлиб ўтирaрдим. Шу мaҳaл, ҳeч кутилмaгaндa юрaкни ўртaгувчи, ошиқ нолaси, мунгли, ҳaзин aрмон қўшиғи тeвaрaкни тутди.

Бу вaқтгa кeлиб бaрчa-бaрчaнинг вужиди қулоққa айлaниб улгургaнди:

Мaжнунтолдeк бошгинaнгни эгмa, жоним.
Кўзлaрингдaн ёшгинaнгни тўкмa, жоним.
Энди қайтa учрaшмаймиз кутмa, жоним,
Нурли-нурли нургa чўмгaн бир xaёл бўл.
Сeн бaҳор бўл , бaxтиёр бўл, бaxтиёр бўл.

Kategorier
Лотин алифбосида Мақолалар

Qalblarni larzaga solgan hirgoyi

Dilmurod Quronov

Tog‘ay Murodni shaxsan tanish, hamsuhbat bo‘lish nasib etmagan, lekin uni yozuvchi sifatida taniganimga hiyla bo‘ldi. Yozuvchining «Oydinda yurgan odamlar» qissasini o‘qiganimda ismsiz bir taassurot ichida qolganimni eslayman: mazza qilib o‘qiganim rost-u, birovga aytib bergudek voqeasi yo‘qdek edi-da!.. Qahramonlari ham binoyidek-u, insho yozganingda «falonchiga o‘xshagim keladi» deydigan emas-da!..

Bu yanglig‘ taassurotning sababini keyinroq angladim: adabiyotimiz yangilanayotgan payt ekan, Tog‘ay Murod shu yangilanishni boshlaganlardan birisi — bizning adabiyot haqidagi tasavvurlarimizni yangilagan avlodning ilg‘orida borgan vakillaridan ekan…

Kategorier
Крилл алифбосида Мақолалар

Эртаклар

Bildresultat för ўзбек халқ эртаклари

Севара Мусаева

УзДЖТУ талабаси

Бола умримиз кўрки, ҳаётимиз мазмуни…

Хар бир инсон болалик чоғида эртаклар, афсоналар эшитиб катта бўлган. Маьлумки, болалар учун яратилган ҳар қандай асар, ўзининг мазмуни, тушунарлилиги, қизиқарлилиги, бола ёшига мослиги билан жуда аҳамиятлидир. Болалар адабиёти жанр жиҳатидан ҳилма – ҳил бўлиб, боланинг дунёқараши, тасаввурини кенгаётиришда, ижобий ва салбий жихатларни ажрата билишда эртак жанри алоҳида ўрин тутади.

Kategorier
Крилл алифбосида Мақолалар

Шоир мусаввир бўлганда…

Речной пейзаж

Саъдулло Қуронов

Инсоннинг борлиқни англашида, у ҳақда тасаввур ва билимларнинг пайдо бўлишида кўриш (кўз) марказий ўринни эгаллайди. Зеро, дунё ҳақидаги тасаввурларимизнинг асосини кўриш орқали олинган информациялар ташкил этади. Бошқа сезгилар асосида олинганлари уни тўлдиради, сайқаллайди. Шу сабабдан ҳам маҳорат билан чизилган рангтасвир асари қаршисида нафақат уни кўриш, балки “ҳид билиш”, “эшитиш” мумкин.

Биз борлиқни кўрамиз, санъаткор эса кўрганини кўрсатади. Санъат бадиий акс эттириш экан, акс эттириш (ижод) жараёнида “кўриш”нинг ўрни беқиёс. Инсоният тарихида рангтасвирнинг вужудга келиши ва ривожланиши одамларнинг кўриш асосида оладиган ҳис-туйғулари ва маънавий озуқаси салмоғини оширади. Ифоданинг кўриш асосидаги салмоғи кучайган экан, бу ўз-ўзидан бошқа санъат турларига таъсир этмай қўймайди.

Kategorier
Крилл алифбосида Мақолалар

”Айтайинма, Гўрўғлидан бир достон”

Bildresultat för ўзбек халқ достонлари

Сарвиноз Умурова

Самарқанд бахшичилик мактабининг тарихи ва бугуни хусусида мулоҳазалар

Бахшининг дўмбирасидан таралаётган куй, унинг ўзига хос оҳанги киши қалбини тўлқинлантиради. Қалб нолаларидан яралган достонлар асрлар давомида авлоддан-авлодга ўтиб, миллий маданий меросимизни бойитиб келмоқда. Негаки, достонларимизда халқимиз бадиий тафаккурининг жуда бой ва қадимий анъаналари мужассам. Бу санъатнинг бадиий анъаналари халқ бахшиларининг бетакрор ижоди ва тинимсиз меҳнати билан бизгача етиб келган. Шу тариқа бир-биридан гўзал, бир-биридан сара термалар ва достонлар бутун салобати билан ҳали-ҳануз тингловчиларни баҳраманд этиб, ўзига тортмоқда.

Бахши — қўшиқ ва достонларни ёддан куйловчи, айтувчи, авлоддан-авлодга етказувчи санъаткор, халқ достончиси. Улар ижрочи ва ижодкор бахшиларга бўлинади. Ижрочи бахшилар, асосан, устозидан ўрганган достонларни жузъий ўзгаришлар билан куйлайдилар. Ижодкор бахшилар эса оғзаки эпик анъана асосида достоннинг ўз вариантларини ижро қиладилар, ҳатто улар асосида янги достонлар ҳам яратадилар. Рус академиги Е.Поливановнинг ёзишича, ”бахши” сўзи асли хитойча бўлиб, ”устоз”, ”ёзувчи”, ”котиб” маъноларини англатади. У асосан шомон эътиқодли туркий халқлар тилида ”тўй-тантаналарни бошқарувчи киши” маъносида ишлатилган.

Kategorier
Крилл алифбосида Мақолалар

Хусуматнинг сурати

Умида Абдуазимова ижодидан

-Менинг юрагим ёниб кетаяпти. Бу ёнғинни ўчиришга қурбим етмаяпти. Чунки хотира ҳамма вақт ҳам оёққа туравермас экан.

Нега одамлар бир-бирларининг бошига турли балоларни солишади? Кўнгилнинг ёп-ёруғ кўчаларига зулмат бостиришади? Ахир улар эмасми, оламни давом эттирувчилар? Нега унда бир-бирларига чоҳ қазийдилар? Улар сабаб, охири кўринмас замин шу қадар торми?

Қабристонда ётар одамлар,

Кундузларин алмашиб тунга.

Келмадилар, йўқ, келтирдилар,

Одамларни одамлар бунга!, деб шеърлар ёзаман, шуларни ўйлаб ўзим ўзимдан озаман…

Kategorier
Крилл алифбосида Мақолалар

“Алпомиш” достонида сюжет конфликтлари

Саъдулло Қуронов

“Алпомиш” достони қаҳрамонлик эпоси эканлиги барчамизга маълум. Халқ оғзаки ижоди намуналарида воқеликнинг жуда муболағали тасвири ва қаҳрамонларга муносабатда ҳаёт ҳақиқатига зидликни кузатиб келганмиз.“Алпомиш” достони ҳам муболағавийликда бошқа достонлардан қолишмайди. Аммо асардаги ижтимоий муносабатларни кузатадиган бўлсак, асар воқелигининг оддий хаётий турмушга нақадар яқинлигини англаймиз. Бу хусусиятни биз сюжетнинг динамик ривожини таминлаб турувчи конфликтларда яққол кузатамиз.Асарнинг илк конфликтини олайлик: Бойбўри ва Бойсари тўйга боради. Тўйда уларни иззат-икром билан меҳмон қилишмайди. Сабаби уларнинг фарзанди бўлмай, халқ уларнинг тўй-тамоша қилиб бу хурматни, нозу неъматларни қайтаришига ишонмайди. Бу асардаги биринчи конфликт бўлиб, сюжетдаги барча воқеликнинг бошланиш омили ҳисобланади. Тўйда Бойбўри ва Бойсарибийларга бўлган муносабат ҳечам суний эмас, аксинча кишиларнинг муносабатида тез-тез кўзга ташланувчи табиий ҳодисадир.

Kategorier
Крилл алифбосида Мақолалар

Хақни излаб

Маҳмуд Журъат

Қадимий манбаларда туркий сўзлар

Миллатнинг шавкатли тарихи унинг буюк солномаларида жамулжам бўлиш баробарида тилида ҳам акс этади. Тилнинг лексик бойлиги замонлар ўтиши билан ўзгариб бораверади. Архаиклашиб истеъмолдан чиқиб бораётган сўзлар ўрнига янгилари кириб келаверади ва орадан асрлар ўтгач, қўлёзмаларда қолиб кетган ўша архаик сўзларнинг маъносини топишга қийналиб қоламиз. Оқибатда турли чалкашликлар, тусмоллашлар рўй беради ва матнларнинг маъноси бузилиб, қозоқ шоири Ўлжас Сулаймонов таъбири билан айтганда, қадим манбалардаги “хўроз” сўзи русча “гораздая птица”га, Игор солномасидаги бахши, достонни куйлаб берувчи сказитель баёнчи – Боян вещийга айланиб қолади.Масалан, буюк бобокалонимиз Култегиннинг “Фалакдай худодан бўлган турк доно ҳоқони бу дунёга келдим, сўзимни тугал эшитгин, орқамдаги иним, жияним, ўғилларим, иттифоқ-уруғим, халқим, ўнгдаги шаданит беклар, чапдаги тархонлар, буйрук беклар, ўттиз тўққиз ўғиз беклари, халқим, бу сўзларимни яхшилаб эшит, диққат қилиб тингла”, деган тошбитиклардаги айрим сўзларига тишимиз ўтмайди. Айтайлик: “буйрук”, “шаданит” ва бошқа шунга ўхшаш сўзларидир.

Kategorier
Крилл алифбосида Мақолалар

Фахриёр шеъриятида фольклоризм

Саъдулло Қуронов

ХIХ аср охирларига келиб фалсафа ва санъатда борлиқни ўзга бир йўсинда англашга, ифодалашга уринишлар кучаяди. Ф.Нитсше, З. Фрейд, А.Бергсон, У.Жеймс каби мутафаккирларнинг қарашларидан таъсирланган ижодкорлар санъатга янги, модернизм йўналишини олиб кирдилар. Бу йўналишнинг устувор хусусиятлари реалликни рад этиш асосига қурила бошланди.

Ўтган асрнинг сўнгига келиб модернизм ўзбек адабиётига ҳам кучли таъсир кўрсата бошлади. Фахриёр, Назар Эшонқул, Баҳром Рўзимуҳаммад, Улуғбек Ҳамдам, Абдували Қутбиддин каби кўплаб ижодкорлар асарларида шу йўналишнинг хос хусусиятлари яққол кўзга ташланади.

Модернизмнинг илк даврлариданоқ бу йўналишда ижод этувчи санъаткорларда миф, қадимги афсона ва ривоятларга қизиқиш юқори бўлган. Айниқса, Ф.Кафка, Т.Манн, Б. Брехт каби ижодкорлар асарларида бу жиҳатнинг устуворлиги кўзга ташланади. Ўзбек модерн адабиётида ҳам фольклор намуналарига мурожаат кучли. Ҳозирча, бу жиҳатни шеъриятимизда кўпроқ кузатиш мумкин. Айниқса, Фахриёр ижодида мифик образлар, афсона ва ривоятлардаги сюжет, мотивларини кузатишимиз мумкин бўлади: